Ten artykuł ma charakter wyłącznie edukacyjny, nie służy autodiagnozie ani samoleczeniu i nie może zastąpić indywidualnej konsultacji lekarskiej!

Co to jest insulina?

Insulina to hormon peptydowy wydzielany przez trzustkę, a właściwie przez wyspecjalizowane komórki trzustki zlokalizowane w tzw. wyspach beta. Właściwie najpierw produkowany jest tzw. peptyd C, który następnie jest przekształcany w aktywną formę hormonu. Insulina jest niezbędna dla życia i rozwoju. Najlepiej widać to w chorobie, która polega na autoimmunologicznym zniszczeniu produkujących ten hormon komórek beta trzustki, czyli cukrzycy typu 1. Chorzy bardzo szybko ulegają wyniszczeniu – pomimo jedzenia szybko chudną, ich organizm w piorunującym tempie „spala” własne tkanki, uwalnia ogromne ilości glukozy do krwi i nie jest w stanie przyswoić dostarczanych mu składników odżywczych. Nieleczona cukrzyca typu 1 prowadzi zawsze do śmierci. Na szczęście obecnie są możliwości leczenia cukrzycy typu 1 – dzięki podawaniu syntetycznej insuliny diabetycy mogą żyć długo i w dobrym zdrowiu.

 

Urządzenie do pomiaru glukozy

 

Insulina – jaką pełni rolę?

Insulina należy do tzw. hormonów anabolicznych, czyli dających sygnał organizmowi do przyswajania i akumulowania substancji odżywczych, wzrostu tkanek i narządów. Insulina hamuje również procesy kataboliczne, czyli polegające na „spalaniu” tłuszczu i mięśni w celu dostarczenia energii. Jej obecność jest dla komórek sygnałem mówiącym: „spokojnie, mamy dużo pożywienia, korzystajcie z niego, odkładajcie zapasy, nie zużywajcie oszczędności!”. Insulina sprzyja przenikaniu glukozy z krwiobiegu do wnętrza komórek, dlatego obniża stężenie glukozy we krwi. Stymuluje powstawanie zapasów glikogenu i hamuje glukoneogenezę, czyli syntezę glukozy z aminokwasów (składowych części białek). Wycisza również aktywność hormonów stresu: kortyzolu i adrenaliny, a także glukagonu.

Zatrzymajmy się przez chwilę nad tym ostatnim. Glukagon to także hormon trzustki, produkowany przez tzw. komórki alfa. Jego działanie jest przeciwne do insuliny, należy do hormonów katabolicznych. Mówi organizmowi: „mamy mało paliwa, uwalniajcie rezerwy, spalajcie zapasy, żeby podtrzymać procesy życiowe!”. Glukagon podnosi stężenie glukozy we krwi poprzez rozkład glikogenu, nasila też glukoneogenezę. U zdrowych osób poziom insuliny i glukagonu rośnie na przemian, tzn. wysoki poziom insuliny zmniejsza wydzielanie glukagonu, a niskie stężenie insuliny „pozwala” na wzrost stężenia glukagonu.

 

Aparat do mierzenia profilu lipidowego

 

Dlaczego insulina jest tak ważna?

Jak widać z tej pobieżnej analizy, utrzymanie prawidłowego stężenia insuliny we krwi jest kluczowe dla utrzymania procesów życiowych:

  • Utrzymania normalnego stężenia cukru we krwi,
  • Właściwego wykorzystania składników odżywczych przez tkanki,
  • Prawidłowego wzrostu u dzieci i młodzieży,
  • Adekwatnej odpowiedzi na stan rezerw energetycznych organizmu poprzez zachowanie równowagi między procesami anabolicznymi (wzrostem tkanek) a katabolicznymi (rozpadem i „spalaniem” tkanek).

Skoro stężenie insuliny we krwi jest tak ważne, to jak się je bada? I jakie powinny być wyniki?

 

Paski do pomiaru glukozy

 

Jak przygotować się do badania insuliny we krwi?

Kiedy istnieje podejrzenie zaburzeń wydzielania insuliny, lekarz może zlecić badanie poziomu insuliny na czczo i po obciążeniu glukozą, lub badanie peptydu C na czczo. Badanie poziomu insuliny we krwi zawsze powinno być wykonywane razem z badaniem poziomu glukozy (glikemii). Przez 12 godzin przed badaniem należy powstrzymać się od jedzenia, można pić tylko wodę. W dni poprzedzające badanie należy utrzymywać swoją zwykłą dietę, chyba, że lekarz zaleci inaczej. Jeśli badaniu ma towarzyszyć tzw. obciążenie glukozą, należy wziąć ze sobą 75 gramów czystej glukozy do rozpuszczenia i wypicia bezpośrednio przed badaniem. Taką gotową, odmierzoną porcję glukozy można kupić w każdej aptece. Krew do badania pobiera się w godzinach porannych, zwykle od 7:00 do 10:00, ponieważ stężenie insuliny wykazuje zmienność dobową.

 

Urządzenie do pomiaru cholesterolu

 

Jakie są normy insuliny we krwi?

Prawidłowe stężenie insuliny we krwi mieści się w pewnym przedziale i jest zależne od wielu czynników. Serwis medyczny MedScape podaje, że na czczo poziom insuliny nie powinien przekraczać 174 pmol/L (pikomoli na litr), czyli 25 mIU/L (milijednostek na litr; IU to skrót od International Unit, czyli „jednostka międzynarodowa”). Niektórzy twierdzą, że powinien być jeszcze niższy – do 10-12 mIU/L (czyli 70-84 pmol/L). Wartości te mogą się różnić zależnie od wykonawcy testu. Każde laboratorium podaje zakres normy dla swojej metody badania na wydrukowanym wyniku. Prawidłowa glikemia na czczo to 70-99 mg/dL.

Po wypiciu roztworu 75 glukozy, czyli po obciążeniu glukozą, poziom insuliny powinien wynosić:

  • 30 minut - 30-230 mIU/L, czyli 208-1597 pmol/L;
  • 1 godzina - 18-276 mIU/L, czyli 125-1917 pmol/L, przy czym glikemia powinna wynosić do 180 mg/dL;
  • 2 godziny - 16-166 mIU/L, czyli 111-1153 pmol/L, przy czym glikemia powinna wynosić do 140 mg/dL;.

Po trzech godzinach poziom insuliny i glikemia powinny wrócić do stanu takiego jak na czczo.

Często zamiast badania poziomu insuliny na czczo lekarz zaleca oznaczenie peptydu C. Peptyd C to pierwotna, nieaktywna forma insuliny, przekształcana we właściwy hormon wskutek obróbki przez odpowiednie enzymy. Peptyd C jest bardziej stabilny od insuliny, a jego stężenie we krwi jest zwykle wyższe, dlatego badanie peptydu C na czczo jest często łatwiejsze i bardziej wiarygodne.

 

Paski do pomiaru glukozy

 

Jak czytać wyniki insuliny?

Interpretacja wyników badania insuliny lub peptydu C należy zawsze do lekarza zlecającego badanie. Sam wynik insuliny mówi niewiele. Należy go interpretować w powiązaniu z poziomem glukozy i innymi badaniami: lipidogramem (czyli badaniem poziomu cholesterolu i trójglicerydów), próbami wątrobowymi, ciśnieniem krwi, zawartością tkanki tłuszczowej w ciele i stanem klinicznym pacjenta. Dopiero analiza wzajemnych powiązań między wynikami różnych badań laboratoryjnych, ogólnym stanem zdrowia i objawami, na które skarży się pacjent, pozwala na wyciągnięcie konkretnych wniosków i postawienie diagnozy.

 

Paski do kontroli glukozy

 

Niektóre schorzenia związane z nieprawidłowym poziomem insuliny

  • Cukrzyca typu 1, czyli „cukrzyca młodzieńcza”. Towarzyszy jej zbyt małe stężenie insuliny lub jej zupełny brak, znaczna hiperglikemia, czyli zbyt wysoki poziom cukru oraz następujące objawy: wielkie pragnienie i picie dużych ilości wody, oddawanie dużych ilości moczu, w którym można wykryć słodką glukozę (stąd łacińska nazwa choroby – diabetes mellitus – czyli dosłownie „moczówka miodowa”), gwałtowne chudnięcie pomimo jedzenia, osłabienie i senność, „acetonowy” oddech z powodu wytwarzania ciał ketonowych, a w końcu utrata przytomności i śpiączka wskutek kwasicy ketonowej.
  • Insulinoma, czyli nowotwór wywodzący się z komórek beta trzustki. Patologiczny rozrost wysepek beta trzustki powoduje zwiększone wydzielanie insuliny, a towarzyszą temu spadki poziomu glukozy i objawy charakterystyczne dla hipoglikemii.
  • Insulinooporność, która często współwystępuje z szeregiem innych schorzeń: m.in. zespołem policystycznych jajników (PCOS), zaburzeniami wydzielania hormonów nadnerczy (np. kortyzolu przy zespole Cushinga) i może prowadzić do stanu przedcukrzycowego, a potem do cukrzycy typu 2. Towarzyszy jej zwiększone stężenie insuliny przy prawidłowym lub podwyższonym poziomie glukozy we krwi.

Insulinooporność (szczególnie komórek wątroby) to stan, w którym komórki zbyt słabo reagują na sygnały wysyłane przez insulinę: „bierzcie glukozę z krwiobiegu, wytwarzajcie dużo energii”. Przyczyny tego stanu nie są do końca znane. Obecnie uważa się, że wrażliwość tkanek na insulinę jest częściowo determinowana genetycznie, ale wpływ na nią mają też różne czynniki środowiskowe, dieta, tryb życia i otyłość brzuszna. Indywidualna wrażliwość na insulinę ulega też zmianom, np. z wiekiem lub pod wpływem stanu odżywienia. Prawdopodobnie u źródła insulinooporności leży wadliwy metabolizm energetyczny, czyli mało wydajne działanie mitochondriów, gdzie glukoza jest utleniania i „zamieniana” w energię oraz dwutlenek węgla. Komórki, które nie mogą nadążyć ze spalaniem glukozy, stają się oporne na insulinę, wysyłając tym samym sygnał: „nie każ nam brać więcej paliwa, bo go nie spalimy, mamy dość”.  Niezużyta glukoza gromadzi się we krwi, więc trzustka w odpowiedzi produkuje więcej insuliny, żeby mimo wszystko „wepchnąć” ją do komórek i obniżyć glikemię. Załamanie się tych mechanizmów prowadzi do rozwoju cukrzycy typu 2. Tym stanom towarzyszą zwykle: hiperglikemia, czyli podwyższone stężenie glukozy (przy stanie przedcukrzycowym i cukrzycy), dyslipidemia, czyli nieprawidłowe stężenie cholesterolu i trójglicerydów, wysokie ciśnienie krwi i otyłość, szczególnie otyłość brzuszna.

Zainteresował cię temat? Sprawdź też nasz poradnik „Mam insulinooporność – co robić?”

  • Inne choroby, w tym związane z zaburzeniami wzrostu (np. akromegalia).

Na podstawie wyników badań laboratoryjnych, innych badań i ogólnego stanu pacjenta lekarz może postawić diagnozę i rozpocząć odpowiednie leczenie.

Więcej poradników znajdziesz na Empik Pasje w dziale Zdrowie.

Bibliografia

  1. Insulin  - MedScape. Link: emedicine.medscape.com/article/2089224-overview (dostęp 15.01.2023)
  2. dr hab. n. med. Edyta Sutkowska „Jak prawidłowo rozpoznać insulinooporność – czy i jak leczyć?”, Medycyna po Dyplomie, 2017. Link: https://podyplomie.pl/medycyna/26808,jak-prawidlowo-rozpoznac-insulinoopornosc-czy-i-jak-leczyc (dostęp 15.01.2023)
  3. Serwis dla analityków medycznych LabPedia: „Insulin level (Insulin Assay)” - https://labpedia.net/insulin-level-insulin-assay/ (dostęp 15.01.2023)